Gümüşhane’nin Kelkit İlçesine bağlı Sadak Köyü’de bulunan Satala Antik Kenti Kültür ve Turizm Bakanlığı Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 1. Derece sit alanı olarak ilan edildi.
Satala Antik Kenti, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 1988 yılında 3. Derece sit alanı ilan edilmişti. Yani “Koruma - kullanma kararları doğrultusunda yeni düzenlemelere izin verilebilecek arkeolojik alanlar” olarak değerlendirebilecekti.
Ancak Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 27 Ağustos 2025 tarihinden itibaren 1. Derece sit alanı olarak ilan edildi. Artık bundan sonra I. Derece Doğal (Tabii) Bilimsel muhafaza açısından evrensel değeri olan, ilginç özellik ve güzelliklere sahip olması ve ender bulunması nedeniyle kamu yararı açısından mutlaka korunması gerekli olan, korumaya yönelik bilimsel çalışmalar dışında aynen korunacak alanlar olarak değerlendirilecek.
Gümüşhane Kelkit Sadak Köyü’ndeki Satala Antik Kenti için önemli kararlar alındı.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafında 27 Ağustos 2025 ve 10217 nolu kararı:
“Gümüşhane ili, Kelkit ilçesi, Erzurum Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 05.04.1988 tarih ve 8 sayılı kararıyla 3. derece arkeolojik sit ilan edilen, Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 01.06.2006 tarih ve 701 sayılı kararıyla sit sınırları belirlenen, 24.02.2017 tarih ve 3366 sayılı, 26.05.2017 tarih ve 3558 sayılı kararlarıyla 1/5000 koruma amaçlı nazım imar planı, 1/1000 ölçekli koruma amaçlı imar planı ve plan notları onaylanan Sadak Köyü 3. Derece arkeolojik sit alanının bir kısmının Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 27.06.2025 tarih ve 10062 sayılı kararıyla 1. Derece arkeolojik sit alanı olarak belirlenmesi nedeniyle sit alanı haritası ve sit fişinin güncellenmesine ilişkin Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünün 26.08.2025 tarih ve 3662341 sayılı dosya inceleme raporu okundu, ekleri ve dosyası incelendi, yapılan görüşmeler sonucunda;
Gümüşhane ili, Kelkit ilçesi, Sadak Köyü 3. Derece arkeolojik sit alanının bir kısmının Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 27.06.2025 tarih ve 10062 sayılı kararıyla 1. Derece arkeolojik sit alanı olarak belirlenmesi nedeniyle Sadak Köyü 3. Derece arkeolojik sit alanına ilişkin güncellenen sit haritası ve sit fişinin 2863 sayılı yasa kapsamında uygun olduğuna karar verildi.
ROMA ORDUSUNUN SAKLI HAZİNESİ
Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarında hâkimiyet kuran Roma, sahip olduğu otuz lejyon üssünden sadece dördünü (Zeugma, Samsat, Malatya, Kelkit -Satala) Anadolu üzerinde konuşlandırmış durumda. Satala, bağrındaki kültürel mirasla Roma ordusunun keşfedilmeyi bekleyen saklı hazinesi olarak duruyor.
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilk önce 3. dereceden sit alanı ve daha sonra 1. Derece sit alanı olarak belirlenen Satala Antik Kenti’ne ilk olarak XVI Flavia Firma lejyonu yerleşmiş. İmparator Vespasian tarafından M.S. 75 yılında Satala’ya yerleştirilen lejyon, daha sonra İmparator Hadrian tarafından Samosat’a (Samsat) taşınmış. Lejyon varlığını IV. yüzyıla kadar sürdürmüş.
XV. Apollinaris lejyonu, tarihindeki ilk yenilgisini M.S. 256 yılında Sasani Kralı I. Shapur komutasındaki Sasani ordusu karşısında almış, bu yenilgiyle birlikte Satala Antik Kenti iki yıl kadar Sasaniler’in egemenliğinde kalmış, Sasaniler’le mücadeleye devam ettiği düşünülen lejyonun varlığı V. yüzyıla kadar sürmüş.
Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıyla Satala, Bizans döneminde de askeri önemini korumuş ve çeşitli imar faaliyetlerine konu olmuş. M.S. 529 yılında Perslerin doğu sınırını geçmeleri üzerine, İmparator, Satala kentindeki kaleyi yeniden inşa ettirmiş. Günümüzdeki kalıntıların birçoğu bu restorasyondan kalma yapılar olarak duruyor. Kentin VII. yüzyıldaki Arap akınlarına kadar askeri işlevini sürdürdüğü tahmin ediliyor.
Geç Antik Çağ’da Hristiyanlık ile tanışan kent, bir piskoposluk merkezi olmuş ve bu misyonunu M.S. 1256 yılına kadar sürdürmüş bulunuyor.
MİMARİ YAPILAR
Kesin sınırları tespit edilemeyen kentin sadece bir lejyon kalesinden ibaret olmadığı, yerleşimde bulunan aqueduct (su kemeri) veya kilise olarak tanımlanan yapı kalıntıları ile geniş alana yayılan buluntulardan anlaşılıyor. Kentte şimdiye kadar kale, aqueduct veya kilise olabileceği düşünülen bir yapı, sarnıç ve hamam yapısı ile çeşitli mozaikler tespit edilmiş durumda.
KALE
Dikdörtgen planı olan kale 15,7 hektarlık bir alanı kaplamaktadır. Görünen duvarları büyük oranda tahrip olmuş olan kalenin, belirli aralıklarla yerleştirilmiş kale kuleleri olduğu anlaşılıyor. Ana surun önünde bir ön sur duvarının daha bulunduğu düşünülen kalenin, doğuda ayrı bir kapısı bulunuyor. İç kısımlarda moloz taş malzemenin kullanıldığı kalenin dış duvarlarında düzgün kesme taşların kullanıldığı anlaşılıyor.
Su Kemeri-Kilise
Satala Antik Kenti’ne su sağlayan kalıntılar, Sadak Köyü’nün kuzeydoğusundaki alanda yer alıyor. Yakın zamana kadar daha iyi durumda olan kalıntılardan günümüze sadece beş ayağı ile bir yarım daire kemeri ulaşabilmiş durumda.
