KUR’ÂN AYINDA KUR’ÂN NEDİR VE KUR’ÂN’I NASIL ANLAMALIYIZ?
İslâm dininin ve onun dini (şer’i) hukukî hükümlerinin aslî ve birincil kaynağı Kur’ân’dır.
Kur’an’ın sübutu kati, delaleti hükümlere kati olabileceği gibi zanni de olabilir. Kur’an’ın sübutu ve delaleti kati olan hükümleri her türlü yoruma kapalıdır.Bu çerçevede şayet kitaptaki lafzın birden çok manaya geldiğimi yoksa yani tek manaya geliyorsa bu kitabın hükme delaleti kesindir. Ancak kitabın hükümlere delaleti zanni olanlar ise kitabın sözlerinin yorumlanmasında birden fazla ihtimalin bulunup bulunmaması diğer bir deyişle birden fazla manaya açık olup olmayışına yani çeşitli tefsir ve tevil edilebiliyorsa o ayetin hükme delaleti zannidir.
İslam hukuk normlarının, sabit ve değişken olmak üzere iki alanının var olduğu bilinmektedir. Kur’an’ın hükümlerinin sınıflandırılması bakımından konuyu ele aldığımızda genellikle iki tür yaklaşım tarzı ortaya çıkıyor.
Kitabın esası olan muhkemât alanı dinin sabitelerine, müteşâbihât alanı ise dinin değişkenlerine tekabül etmektedir. İslâm’ın sabite ve değişken alanı çeşitli tarzlarda belirlenmesine rağmen genellikle İslâmî literatürde “nass ve içtihât” alanı olarak ortaya çıkmıştır. Kur’ân’ın hükümleri konusunda diğer bir taksimat da şöyledir: Kur’ân’ın hükümleri, ya genel ya da özel olur.
Kur’ân’ın hükümlerinin ekserisi genel norm niteliğindeki nasslardan oluşmaktadır. Bu nasslar, hâkim fıkhî düşünceye göre değişime kapalıdır. Diğer bir ifade ile genel teşri getiren hükümler, hiçbir zaman değişikliklere maruz kalmaz. Âdeta anayasaların değiştirilemez hükümleri gibi algılanmıştır.
Ancak Kur’ân’ın özel norm niteliğindeki nasslarına gelince, bunlar az olup bu tür nassların değişim karşısında yoruma açık bulunmakta olduğu görüşü tartışmalıdır. Özel teşri getiren hükümler ise çoğu kez ilgili olduğu olaya ait olur ve değişebilir görüşü de bulunmaktadır. Bu tür taksimatın daha isabetli ve Kur’ân hükümlerinin sınıflandırılması bakımından daha uygun olacağını düşünüyoruz.
Kur’ân’da miras hükümleriyle bazı cezalar (miktarlar-âdetler-hadler) dışında özele inilmemiştir. Hatta o dere ki Allah’ü Teala Kur’an’da miras ile ilgili hükümleri tafsilatlı olarak ortaya koyunca; Hz. Peygamber (sav), “Allah’ü Teala miras hisselerinin taksimini bizzat üstlendi buyurmuştur” özele belki de bu anlamda inilmesi bir tür şaşkınlığa sebebiyet vermiştir. Kur’ân aile hukuku ve ibadet konularında ayrıntıya girerken diğer hukuk konularında genel prensipler vaz edip ayrıntıya girmemiştir.
Yani Kur’ân’ı Kerim genel kaideler ve esasları icmâlen beyan etmiştir. Bu esasların çok az bir kısmı açıklamaya muhtaç değilken;ekserisi kapalı olduğundan sünnet veya diğer delillerle tafsilatlı beyana muhtaçtırlar. Kur’ân; “adaletin ikamesi”, “şura prensibi”, “suç-ceza dengesi”, “haksız kazancın haramlığı”, “hayırda yardımlaşma”, “sözleşmelere uyma”, “güçlüğün kaldırılması” “kolaylık prensibi”, “zaruretin haram olan şeyleri mubah kılması”, “eşyada asıl olan ibâhadır”, “hiç kimse başkasının günahını yüklenemez şahsi mesuliyet” gibi genel kaideler getirmiştir.
Kur’ân’ın “genel ve özel” hükümlerinin fıkhî hükme ne ölçüde ve ne yönde delâlet ettiği hususu ciddi bir bilimsel çabayı ve metodolojiyi gerektirir. Bu üst normun yani Kur’ân’ın anlaşılmasında, ayetlerin lafzı kadar Kur’ân’ın tedrici ve bütüncül anlatımı, ilke ve hedefleri, Hz. Peygamberin açıklaması ve uygulaması, fıkıh doktrin ve geleneği de ayrı ayrı önem taşırlar. Diğer bir ifade ile Kur’an’ın lafzından doğrudan ve açıkça anlaşılan anlamlar ile dolaylı anlamları arasında da bir ayırım yapılması gerektiği açıktır.
Sonuç olarak bu asli birincil kaynağın bazı vasıfları vardır. Bu vasıflardan biri(günümüze kıyasla konunun daha iyi anlaşılması içi) Kur’an’ın “Anasal mahiyetli” olup ayrıntıya inmemesi, bir diğeri ise ayırıcı vasıfları dikkate almadan genel hükümler içermesidir. Bu hususta Kur’an’ın umumiyetle genel norm niteliğinde evrensel sabitelerle gerçek bilginin öğretisini içerdiği söylenebilir Saygılarımla Prof. Dr Hadi Sağlam
