MADDÎ VE MANEVÎ KALKINMA: BİR MİLLETİN KURTULUŞ REÇETESİ
1. Kalkınma: Beden ile Ruhun Nikâhı
Bugün dünya devletleri, halklarına ne huzur ne de mutluluk verebilmiştir. Maddî kalkınmayı gerçekleştirmiş, fakat manevî kalkınmayı ihmal etmişlerdir. Oysa kalkınma, beden ile ruhun aşkıdır. Beden, üretir; ruh, yön verir. Biri eksik kalırsa, kalkınma da eksik doğar. Bu yüzden gerçek kalkınma, hem toprağı hem gönlü imar eden bir medeniyet hamlesidir.Kur’ân, “Allah, bir toplumu onlar kendilerini değiştirmedikçe değiştirmez” (Ra’d, 13/11) buyurur. Kalkınma, önce insanın kendini ıslah etmesiyle başlar; şehirler, bu iç değişimin sadece dış yansımasıdır. İnsan ıslah olmadan toplum ihya edilemez.
2. Maddî Kalkınma: Dünyayı İmar Etmek, İnsanı İhmal Etmemek
Maddî kalkınma, fiziki dünyanın inşasıdır; ama asıl hedef insanın onurunu yükseltmektir. Kur’ân’ın “Yeryüzünü imar edin” (Hud, 11/61) emri, sadece bina yapmak değil, hayatı güzelleştirmektir. Maddî kalkınmanın temeli, liyakat, üretim ve adalettir. “İşleri ehline veriniz” (Nisâ, 4/58) buyruğu, kalkınmanın ilk yasasıdır.Ne var ki bugün birçok toplumda kalkınma, betonun yükselip vicdanın yıkıldığı bir şekle bürünmüştür. Zengin fakiri sömürüyor, emek hakkını alamıyor, üretim hırsla kirleniyor. Kapitalin mabede, paranın tanrıya dönüştüğü çağdayız. Zenginlik, ahlâktan koptuğunda zulüm doğurur. Gerçek zenginlik, servetin değil, vicdanın artmasıdır.Fakirlik de kutsal değildir; üretmeden istemek de adil değildir. Kur’ân, “İnsana ancak çalıştığının karşılığı vardır” (Necm, 53/39) der. Kalkınmanın yolu, alın terinden geçer; alın teri, imanın damgasıdır.
3. İktisadî Kalkınma: Adaletle Paylaşmak, Vicdanla Yönetmek
İktisadî kalkınma, sadece zenginleşmek değil, adaletle zenginliği paylaştırmaktır. İslâm, kazancı kutsamaz; helâli kutsar. Kapitalizm, insanı tüketime mahkûm etmiş, sosyalizm ise devleti ilahlaştırmıştır. Her ikisi de insanı yormuş, dünyayı yoksullaştırmıştır.İslâm’ın iktisadî nizamı, bu iki uç arasında adalet terazisini kurar. “Ölçüde ve tartıda adaletli olun” (En’âm, 6/152) emri, üretimden ticarete kadar tüm iktisadın temelidir. Kazanç, emekle, mülkiyet sorumlulukla, refah paylaşmayla anlam kazanır.İktisadî kalkınmanın düşmanı israf ve gösteriştir. Tüketimin kölesi olmuş toplumlar, üretimde bağımsız olamazlar. Bu yüzden Kur’ân, “Yiyiniz, içiniz fakat israf etmeyiniz” (A’râf, 7/31) uyarısıyla dengeyi emreder.Gerçek iktisadî kalkınma, insanı sadece zenginleştirmek değil, paylaşarak arındırmaktır. Zekât, sadaka, vakıf gibi kurumlar, bu paylaşımın ibadetleşmiş biçimleridir.
4. Manevî Kalkınma: Ruhun İnşası, Ahlâkın Dirilişi
İnsan, bedeniyle dünyada, ruhuyla semadadır. Manevî kalkınma, insana iki âlemi birleştirmeyi öğretir. Maneviyatı eksik kalkınma, ruhsuz beden gibidir. “Kalpler ancak Allah’ı anmakla huzur bulur” (Ra’d, 13/28). Bu ayet, kalkınmanın huzurla taçlanabilmesi için manevi dengeye ihtiyaç olduğunu bildirir.Manevî kalkınma, dini şekilcilikten kurtarıp ahlâkî derinliğe ulaştırmaktır. İbadet, kalbe dokunmuyorsa alışkanlıktır. Gerçek dindarlık, üretimle, ahlâkla ve adaletle birleştiğinde toplumu dönüştürür. Bu yüzden İslâm’ın ilk döneminde ibadetle üretim, ilimle ahlâk yan yana yürümüştür.Bugün manevî kalkınmanın önündeki en büyük engel, “bilgi var, hikmet yok” hâlidir. Kalbi ilimle, bilgiyi vicdanla birleştirmeyen toplumlar, teknolojide ilerlese de ruhen geriler.
5. Ahlâkî Kalkınma: Ruhu Kuvvetlendiren Medeniyet
Ahlâk, toplumun görünmeyen sigortasıdır. Kur’ân’ın “Verdiğiniz sözü yerine getirin” (İsrâ, 17/34) emri, hem bireysel hem kamusal hayatın temelidir. Ahlâk olmadan hukuk yozlaşır; hukuk yozlaşırsa devlet çöker. Ahlâk, kalkınmanın vicdanıdır; vicdanı olmayan zenginlik, medeniyet değil, maskedir.Gerçek kalkınma, teknolojide değil, karakterde başlar. “En üstün mümin, ahlâkça en güzel olandır” (Buhârî, Edeb, 38) hadisi, toplumsal ilerlemenin ölçüsünü verir.Ahlâk, insanın görünmediğinde ne yaptığıyla ilgilidir. Bu yüzden İslâm ahlâkı, “Allah görüyormuş gibi yaşamak” üzerine kuruludur. Ahlâkî kalkınma, vicdanı kurumlaştırmak, merhameti yönetim ilkesi hâline getirmektir.
6. Fikrî Kalkınma: Düşünen Beyin, Üreten Millet
Fikrî kalkınma olmadan hiçbir kalkınma kalıcı olamaz. Kur’ân, “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer, 39/9) diyerek bilginin imandan ayrı düşünülemeyeceğini söyler. Bilgi, güce değil, hikmete hizmet etmelidir.Bugün birçok ülke, teknoloji üretse de fikir üretememektedir. Fikirsiz üretim, yönsüz bir güçtür. Üniversiteler düşünce üretmediğinde, şehirler sadece taş yığını olur.Fikrî kalkınma, özgür düşünebilen, sorgulayan, inanan zihinler yetiştirmektir. Düşünmek, ibadettir; “Düşünen bir saat, altmış yıl ibadetten hayırlıdır” sözü, kalkınmanın kalbini tarif eder.Bir milletin yükselişi, fikirle başlar; fikir, üretime dönüşmezse zihinsel sömürgecilik devam eder.
7. Kültürel Kalkınma: Hafızadan Geleceğe Medeniyet Köprüsü
Kültürel kalkınma, geçmişle geleceği birleştiren köprüdür. Tarihini unutan millet, kimliğini kaybeder. “Biz sizi kavim kavim yarattık ki tanışasınız” (Hucurât, 49/13) ayeti, farklılıkların zenginlik olduğunu öğretir. Kültür, bir toplumun vicdanıdır; sanat, estetik ve edebiyat onun ruhudur. Kültürel kalkınma, köksüz modernliğe karşı bir kimlik mücadelesidir. Kökü tarih, yönü gelecek olmayan bir millet, rüzgârın önünde savrulur. Anadolu’nun medeniyet birikimi, sadece tarih değil, insanlığın ortak mirasıdır. Bu mirası taşımak, bir tercih değil, emanettir.
8. Sonuç: Hak ile Birleşen Kuvvet, Kalkınmanın Sırrıdır
Bir milletin kurtuluşu, tankta, bankta değil, ahlâkta ve fikirde gizlidir. Kuvvet, hakla birleştiğinde medeniyet olur; haksızla birleştiğinde zulme dönüşür. “Şüphesiz Allah adaleti ve ihsanı emreder” (Nahl, 16/90). İşte kalkınmanın en özlü formülü budur. Bugün Türkiye’nin ve İslâm dünyasının ihtiyacı, ne Batı tipi modernleşme ne Doğu tipi mistisizmdir; her ikisini tevhid eden bir ahlâkî kalkınma seferberliğidir. Kalkınma, bir ekonomik hedef değil, insanî bir sorumluluktur. Yüreğini kaybetmiş milletin fabrikası olsa da üretimi hüzündür. Kurtuluş, maddî ve manevî kalkınmadadır; çünkü bir milletin asıl serveti, imanlı beyni ve ahlâklı kalbidir.