Uyku apnesinin en belirgin risk faktörleri arasında yaşlılık ve obezite yer alır. Kadınlara nazaran erkeklerde daha yaygın olarak görülür. Uyku apnesinin sık ortaya çıkan belirtileri genellikle yüksek sesle horlama ve tam bir gece uykusundan sonra bile sabah kalkıldığında yorgun hissetme durumudur. Uyku apnesi tedavisi ise genellikle kilo kaybı ve geceleri sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP) makinesi gibi solunum destek cihazının kullanımı gibi yaşam tarzı değişikliklerini içerir.
Uyku Apnesi Nedir?
Uyku apnesi, sık görülen ve uyku sırasında tekrarlayan ataklarla, soluk alıp vermenin kesintiye uğradığı ve zaman zaman tehlikeli boyutlara varabilen bir uyku bozukluğudur. Uyku sırasında soluk alıp vermenin kesilmesi, üst yolunum yolundaki hava yollarının tıkanmasıdır. Tedavi edilmediği takdirde uyku apnesi, tip 2 şeker hastalığı ve inme veya kalp krizi gibi bazı önemli kardiyak hastalıkların ortaya çıkmasında rol oynayabileceği için bu konuda bilinçli ve dikkatli olunmalıdır.
Uyku apnesi, solunumun uyku esnasında ani ve tekrarlayıcı bir şekilde durduğu için ciddi bir uyku bozukluğu olarak değerlendirilir. Günümüzde yaygın olarak görülen uyku apnesi rahatsızlığının ülkemizdeki sıklığı %5 ila 10 arasında değişkenlik gösterir. Kadınlara göre erkeklerde daha yaygın bir şekilde ortaya çıkar.
Ancak bilinmelidir ki, solunum bozukluğuna uyku apnesi diyebilmek için solunum durmasının en az 10 saniye olması gerekir. Çünkü rahatsızlığın farklı alt tipleri bulunur. Hastalığın belirtileri ise apnenin bu alt tiplerine göre farklılık gösterebilir. En bilinen uyku apnesi belirtileri ise yüksek sesle horlama, soluğun kesilmesiyle gece uykudan ani bir şekilde uyanış, ağız kuruluğu ve uyku alınsa bile sabah kalkıldığında yaşanan yorgunluk olarak öne çıkar.
Tedavi edilmediği takdirde zamanla ciddi komplikasyonlara yol açabilecek bir sağlık sorunu olan uyku apnesi, özellikle trafik kazaları için önemli bir risk unsurudur. Ancak fark edildikten sonra kontrol altına alınması daha kolay olabilir.
Uyku Apnesi Belirtileri Nelerdir?
Uyku apnesi vakalarında ortaya çıkan yaygın belirtilerin başında yüksek sesle horlama gelir. Bunun yanında uykuda solunum kesilmesiyle ani bir uyanış, sabahları yorgun uyanma, ağız kuruluğu, boğaz ağrısı, baş ağrısı ve depresif ruh hali de uyku apnesi belirtileri arasında yer alır.
Uyku apnesinin belirtilerinde bazı farklılıklara rağmen genellikle santral ve obstrüktif tipteki apneler için ortak şikayetler söz konusudur ve bu nedenle bu iki durumun ayrımında zorluk yaşanması normaldir. Yetişkinler dışında çocuklar gibi küçük yaş gruplarını da etkileyebilen uyku apnesi ile ilgili belirtiler kişinin yaşına göre de değişkenlik gösterebilir.
Uyku apnesinde görülen yaygın belirtiler şu şekilde özetlenebilir:
- Yüksek sesle horlama (genellikle obstrüktif uyku apnesinde daha belirgindir)
- Başkasının şahit olduğu uykuda solunum durması atakları
- Uykudan ani uyanmalar (daha çok merkezi uyku apnesinde olur)
- Sabahları uyandığında ağız kuruluğu ya da boğaz ağrısının bulunması
- Uykusuzluk çekme
- Sabahları olan ağız kuruluğu ve boğaz ağrısı
- Sabah baş ağrıları
- Depresif ruh hali
- Sinirli ve agresif olma
- Dikkat sorunları
Yüksek sesle horlama
Yüksek sesle horlama durumu, uyku apnesinin en belirgin semptomu olarak kabul edilir. Bu durum, daralmış hava yolundan geçen havanın hızlanması ve yumuşak dokuları titreştirmesinden kaynaklanır. Horlama şikayeti bulunan özellikle çocukların yaklaşık olarak beşte birinde altta yatan neden uyku apnesi olabileceği için dikkatli olunmalıdır. Ortalama olarak ise çocukların yaklaşık olarak %3’ünde uyku apnesi tespit edilir. Bu problemden muzdarip ve uygun tedavi almayan çocuklarda uyum sağlama, davranış ve öğrenme ile ilgili çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir. Çabuk dağılan dikkat, okul performansının düşmesi ve anlama güçlüğü oluşabilecek bu şikayetler arasında yer alır.
Küçük çocuklarda uyku apnesi gibi bir bozukluktan şüphelenilen durumlarda çocuk uyurken bazı uyarıcı belirtilere dikkat edilmelidir:
- Horlama ve soluk alıp verme güçlüğü
- Huzursuzluk
- Boğulur tarzda öksürük
- Aşırı terleme
Bu çocuklarda aynı zamanda uyanık oldukları dönemde de çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir. Normal olmayan zamanlarda uykuya dalma, asabilik, bademcik veya geniz eti kökenlik sağlık problemleri ya da yaşıtlarına göre büyüme ve gelişmesinde gerilik olması, uyku apnesi olan çocuklarda eşlik edebilecek diğer belirtilere örnek olarak sayılabilir.
Uykuda solunum durması atakları
Uyku apnesinde üst solunum yolundaki hava yollarının tıkanmasına bağlı olarak solunum kesilmeleri yaşanabilir. Bu kesilmeler, kişiyi uykusundan uyandıracak seviyede olabilir.
Ağız kuruluğu ya da boğaz ağrısı
Ağız kuruluğu ya da boğaz ağrısı da uyku apnesi belirtileri arasındadır.
Uykusuzluk çekme
Gece uykuda solunum kesilmesi ile birlikte kişi sık sık uyanabilir. Bu da uykunun tam alınamamasına yol açabilir ve kişi gün içinde uykusuzluk çekebilir. Ayrıca uyku tam olarak alınsa bile sabah kalkıldığında uykusuzluk hali yaşanabilir.
Uyku Apnesi Neden Olur?
Uuyku apnesi, uyku sırasında üst hava yolundaki hava akışını engelleyen durumlar sonucunda meydana gelir. Bu sırada, boğazdaki kasların havanın geçeceği alanı kapatacak şekilde gevşemesi söz konusudur. Bu da uyku apnesine yol açar.
- Uyku apnesinin nedenleri ve risk faktörleri şöyle sıralanabilir:
- Aşırı kilo (obezite)
- Boyun çevresinin kalın olması
- Genetik olarak hava yollarının dar olması
- Burun tıkanıklığı
- Yaşlılık
- Erkek olmak
- Sigara, alkol, sakinleştirici veya yasaklı madde kullanımı
Uyku apnesinin nedenleri obstrüktif ve santral formda farklılık gösterir. Obstrüktif uyku apnesi boğaz arka kısmında yer alan kasların gevşemesi sonucu meydana gelir. Bu kasların temel fonksiyonu yumuşak damağın desteklenmesini sağlayarak küçük dil ve bademcik gibi yapıların yan taraflarda tutulmasını gerçekleştirir.
Bu kasların gevşemesi sonrasında hava yolları kişi nefes alıp verirken giderek daralır ve hava yolu tamamen kapanabilir. Yeterince hava alamayan kişi aynı zamanda oksijen açlığı da yaşamaya başlar.
Oksijen düzeyinin düşmesi ile beyinden kişiyi uyandırıcı sinyaller gider ve böylelikle kişinin uyanıp hava yollarını tekrar açması hedeflenir. Uyanıklık hali genellikle çok kısa sürelidir ve kişiler bu süre zarfını hatırlamakta güçlük yaşarlar. Bu durum gece boyu yaklaşık olarak 5-30 kez tekrarlanır. Bu durumdan muzdarip hastalar derin ve dinlendirici bir uyku hissinden mahrum kalırlar.
Daha nadir görülen santral uyku apnesi beyinden solunum ile ilgili kaslara gönderilen sinyallerin doğru şekilde iletilememesi sonucu meydana gelir. Kısa bir süreliğine kişinin solunum fonksiyonlarının çalışmadığı bu apne formunda kişiler nefes darlığı ile uykularından uyanırlar.
Uyku Apnesi Tedavisi
Uyku apnesi olan kişinin solunum yollarının iyileştirilmesi ve uykularının normale dönmesi için, geceleri hava yollarını sürekli açık tutmaya yarayan sürekli pozitif hava yolu basıncı (CPAP) makinesi kullanılır. Bu cihaz, çoğu uyku apnesi vakasında kullanılabilir. Bunun yanında kişinin yaşam tarzı değişimiyle birlikte kilo vermesi de üst solunum yolundaki hava yollarını rahatlatır.
Uyku apnesi tedavileri hastalığın seviyesine göre yaşam tarzı değişiklikleri, cerrahi tedaviler ve pozitif hava basıncı şeklinde sıralanabilir. Tedavi planlamasında öncelikle varsa fazla kilolardan kurtulmak esastır. Aynı zamanda sigara ve alkol kullanımından kaçınılmalıdır.
Uyku apnesinde uygulanabilen tedavi yöntemleri aşağıdaki maddeleri içerebilir:
- CPAP uyku apnesi cihazı
- Yaşam tarzı değişimiyle birlikte kilo verilmesi
- Sigara ve alkol tüketiminden kaçınmak
