Takvime baktığımızda gördüğümüz ay adları, sadece zamanı değil, uygarlıkların kültürünü de taşıyor. Türkçedeki Ocak, Ekim ve Aralık gibi özgün adların yanı sıra, Şubat, Nisan, Haziran gibi Sami ve Roma kökenli isimler de dilimize girmiştir. Her ay adı, insanlık tarihinin bir dönemine ışık tutuyor...
OCAK VE ŞUBAT: YILIN BAŞLANGICI
Türkçedeki Ocak kelimesi, eski Türkçe otçak yani “ateşin yakıldığı yer, evin merkezi” sözcüğünden türemiştir. 1945’e kadar Arapça kökenli Kânun ismi kullanılmaktaydı. “Ocak” ismiyle hem evin sıcaklığı hem de yeni yılın başlangıcı sembolize edilmiştir.
Şubat ise Sami dillerinden geçmiştir. Arapça şubāṭ, Süryanice şəbāṭ kökenlidir ve Akadça şabāṭu (vurmak, yıkmak) sözcüğüyle ilişkilendirilmektedir. Türkçede halk arasında “gücük ay” olarak da bilinir. Batı dillerindeki karşılığı ise Roma arınma tanrıçası Februus’tan gelmektedir.
MART VE NİSAN: BAHARIN MÜJDECİLERİ
Mart, adını Roma savaş tanrısı Mars’tan alır. Roma takviminin ilk ayı olarak kabul edilen mart, savaş mevsiminin başlangıcıydı. Bu nedenle güçlü ve enerjik bir çağrışım taşır.
Nisan ise Aramice-Süryanice kökenlidir ve Akadça nisannu (ilk mahsul, turfanda) sözcüğüne dayanır. Anadolu ağızlarında abril/april olarak da kullanılmıştır. Batı dillerinde ise “April”, Latince aperire (açmak) fiilinden gelir; doğanın uyanışını simgeler.
MAYIS VE HAZİRAN: DOĞA CANLANIYOR
Mayıs, Latince Maius’tan gelir ve bereket tanrıçası Maia ile ilişkilidir. Bu ay, bolluk ve doğurganlıkla özdeşleştirilmiştir.
Haziran ise Süryanice ḥzīrān kökenlidir ve “sıcak” anlamına gelir. Anadolu’da kimi bölgelerde kiraz ayı olarak da anılır. Batı dillerinde ise “June” ismi Roma tanrıçası Juno’dan gelmektedir.
TEMMUZ VE AĞUSTOS: ANTİK TANRILARDAN İMPARATORLARA
Temmuz, Sümer tanrısı Dumuzi’den türemiştir. Akadca Duʾzu biçimiyle farklı dillere geçmiştir. Türkçede “orak ayı” veya “ot ayı” olarak da bilinir. Batı dillerinde “July”, Julius Caesar’a ithafen adlandırılmıştır.
Ağustos, Roma İmparatoru Augustus Caesar’ın onuruna adlandırılmıştır. Türkçeye Yunanca avgustos üzerinden geçmiştir. Halk arasında “harman ayı” olarak da anılır.
EYLÜL VE EKİM: HASAT VE SONBAHAR
Eylül, Aramice-Süryanice ˀelūl kökenlidir ve Akadca elūlu (hasat festivali) ile ilişkilidir. Anadolu’da “istavroz ayı” olarak da anılmıştır.
Batı dillerindeki “September”, Latince septem (yedi) kökünden gelir.
Ekim ise Türkçe kökenli ay adlarından biridir. Tarımsal faaliyetlerden doğrudan türemiş, bu dönemin en önemli işi olan “ekin ekmek” fiilinden alınmıştır. Latince karşılığı “October”, sekiz anlamındaki octo sözcüğünden gelir.
KASIM VE ARALIK: YILIN SON AYAKLARI
Kasım, Arapça qāsim (bölen) sözcüğünden gelir. Halk takviminde yıl, “kasım günleri” ve “hızır günleri” olarak ikiye ayrılır. Batı dillerinde “November”, Latince novem (dokuz) kökünden türemiştir.
Aralık ise Türkçe kökenli diğer ay adlarından biridir. 1945 öncesinde “Kanunuevvel” olarak bilinirken, Cumhuriyet döneminde “Aralık” sözcüğü kullanılmaya başlanmıştır. Batı dillerindeki “December” ise Latince decem (on) sözcüğünden gelir.
Kaynak: Nişanyan Sözlük, TDK
