Nafız Paşa Hamamı, Erzincan merkez çevre yolu, Terzibaba Çağlayan kavşağı, eski Beybağı Mahallesinde Erzincan Kalesi bitişiğinde bulunuyor. Nafız Paşa Hamamı 1988 yılında korunması gereken kültür varlığı olarak tescil edilmiş olmasına rağmen şimdiye kadar herhangi bir çalışma yapılmamış.
Erzincan Kalesi ve Nafız Paşa Hamamının bitişiğinde ikamet eden, 75 yaşındaki Şinasi Uğurlu amca bu alanlara sürekli defineciler geldiğini ve zarar verdiğini ifade etti. En son da Nafız Paşa Hamamının Kapısını çaldıklarını ve göbek taşını parçaladıklarını bu hususta yetkililere haber verdiğini ifade etti.
Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü, Dr. Öğr. Üyesi Funda Naldan derlemelerinden alınan bilgilere göre:
NAFIZ PAŞA HAMAMI
Hamam, Erzincan Kalesi yakınlarında eski Beybağı Mahallesi’nde bulunmaktadır (Harita 1). Günümüzde hamamın hemen yanından çevre yolu geçmektedir. Halk arasında Paşa Hamamı olarak da bilinmektedir. Hamam harap durumda olup bu yolun yapılması ile birlikte yapı yıkılmaya daha çok yaklaşmıştır.
Yapılan incelemelerde yapı ile ilgili arşiv kaydına ve herhangi bir kitabeye rastlanmamıştır. Çadırcı hamamına oldukça yakın inşa edilen hamamın sıcaklık mekan düzenlemesi benzerlik gösterir. Hamamın diğer bölümlerinde tarihlemeye yardımcı olabilecek herhangi bir detay bulunmamaktadır. Ancak, taşrada geç dönemlerde yapılan hamamların soğukluk bölümlerinde düz ahşap tavan kullanılmıştır. Plan ve mimari özellikleri ile mahalle hamamı olan Paşa hamamı 19. yy. tarihlendirilebilir. Çifte hamam olarak inşa edilen hamamın kuzey cephesi ekseninde yıkılmış soğukluk bölümü vardır. Beden duvarları ve üst örtüsü yıkıldığından bu bölümün cephe ve üst örtüsü hakkında detaylı bilgiye sahip değiliz. Ancak, Şinasi Uğurlu, bu bölümün 1960lı yıllara kadar ayakta olduğunu ifade ederek doğusunda erkekler, batısında kadınlar bölümünün ve düz ahşap tavan ile örtülü olduğunu söylemiştir. Cephelerde hareketlilik yoktur. Ilıklık bölümlerinde üstte küçük bir mazgal pencere açılmıştır. Kubbelerin üzerini ot kaplamıştır. Günümüzde harap durumda olan hamam bir süre ahır ve depo olarak kullanılmış ve halen depo olarak kullanılmaya devam etmektedir.
Hamam, kuzey-güney doğrultusunda uzanan 20.00x24.60 cm. ölçülerinde dikdörtgen kütleye sahiptir. Bu kütlenin doğu kısmında erkekler, batı kısmında kadınlar bölümü b ulunmaktadır. 20. Hamamın erkekler ve kadınlar bölümünün her biri 12.30x20.00 cm. boyutlarındadır. İki bölümde de sırası ile soğukluk, ılıklık, sıcaklık ve su deposu bulunmaktadır. Soğukluk, düz ahşap tavan ile ılıklık ve su deposu beşik tonozla, sıcaklık ve halvet hücreleri ise kubbe ile örtülüdür. Soğukluk bölümü günümüzde yıkılmış bir vaziyettedir. Ilıklık ile arasında kalan duvar ayaktadır. Bu duvarda erkekler kısmının girişi soğukluğun doğusunda, kadınlar kısmının girişi batısında yer almaktadır. Soğukluk yıkıldığından bu kapılar günümüzde doldurularak iptal edilmiş, özgünlüğünü bu nedenle kaybetmiştir. Hamamın moloz taştan örülmüş duvarlarında pencere açıklığı bulunmamaktadır. Doğu ve batı cephelerde yer alan su deposuna açılan kapılar sonraki yıllarda çimento harç ile sıvanarak kapatılmıştır.
Kuzey cephenin batı köşesinden açılan 70 cm. genişliğindeki bir girişle kadınlar bölümünün ılıklığına girilmektedir. Kuzeybatı cephe boyunca her iki bölümün de ılıklığı önünde ahşap soğukluk bölümü olduğu kalan izlerden anlaşılmaktadır.
10.30x3.50 cm. boyutlarındaki dikdörtgen biçimli ılıklığın doğusu tuvalet olarak düzenlenmiştir. Ilıklığın örtüsü beşik tonozdur. Tonozda bulunan çok sayıda ışık gözleri ile mekan aydınlatılmıştır. Mekanın batısında 37 cm. yüksekliğinde seki uzanmaktadır. Ilıklık bölümünden 70 cm. genişliğinde derin bir koridorla sıcaklık bölümüne geçilmektedir. Bu mekan 10x10 m. boyutlarında kare planlı olup üzeri kubbe ile örtülmüştür.
Sıcaklık her eksende birbirine simetrik olarak düzenlenmiştir. Dört yönde 3.80 cm. genişliğinde ve 2.50 cm. derinliğinde eyvan ve dört köşede 2.50x2.50 cm. boyutlarında halvet hücresi bulunmaktadır. Bu hücrelerin üst örtüsü de kubbedir. Kubbe eteği kaval silme ile çevrilmiştir. Kubbeli mekanın dört yönündeki eyvanların sivri kemerleri kesme taştandır. Köşedeki halvet hücrelerine yuvarlak kemerli kapı açıklıklarında girilmektedir. Orta mekanı örten kubbeye göre halvet hücreleri kubbeleri daha basık ve küçüktür. Ilıklık girişine denk gelen eyvan hariç, diğer eyvan ve hücrelere üçer kurna yerleştirildiği ayna taşlarından anlaşılmaktadır. Günümüzde kurnalar yerinde değildir. Halvet hücrelerinin kapıları 0.75m. genişliğinde ve 0.75 m. derinliğinde dar ve derin tutulmuştur. Sıcaklık bölümünün ortasına sekizgen bir göbek taşı yerleştirildiği kalan izlerden anlaşılmaktadır. Sıcaklık mekanı ve halvet hücreleri kubbelerde yer alan az sayıdaki ışık gözleri ile aydınlatılmıştır.
Yapının erkekler bölümüne de kuzeydoğu köşedeki cepheden giriş sağlanmaktadır. Kadınlar bölümündeki plan şemasının aynısı burada uygulanmıştır. Girişte kadınlar bölümünde olduğu gibi sırası ile soğukluk, ılıklık ve devamında dört eyvan ve dört köşe halvet hücreli sıcaklık bölümü yer almaktadır.
Su deposu, doğu-batı doğrultusunda yapının güneyinde dikdörtgen planlı ve beşik tonoz ile örtülüdür. Su deposunun altında ocak ağzının açıldığı, külhan bölümü bulunmaktadır. Ancak bu bölüm toprakla kapandığı için sadece duvardaki kemerli açıklığın bir bölümü görülmektedir
Güneyde yer alan su haznelerinden her iki bölüme de ayrı ayrı sıcak su verilmekteydi. Cephenin güneydoğu ve güneybatı köşesinden açılan kapılar ile su deposuna girilmektedir. Günümüzde bu kapılar duvar ile örülerek kapatılmıştır. Ayrıca hamamın güneybatı cephesine sonradan bir kapı daha açılmıştır. Hamamda malzeme olarak beden duvarlarında moloz taş, örtüde tuğla kullanılmıştır.
Yapı, 28.04.1988 tarihinde korunması gereken kültür varlığı olarak tescil edilmiş, günümüzde harap bir halde kaderine terk edilmiştir. Erzincan’daki tüm yapıların zarar gördüğü 1939 depreminde bu yapı da önemli oranda harap olmuştur. Nafız Paşa Hamamı en yakın zamanda restorasyon beklemektedir.” Şeklinde önemli bir çalışma yapılmış.
Erzincannet ailesi olarak tarihi ve kültürel değerlerimizi aydınlatan bir insanlarımıza teşekkür ederiz. Ayrıca yetkililerin bu tür tarihi ve kültürel değerlerin korunarak gelecek kuşaklara miras bırakılmasını talep ediyoruz.
